Czy wolno chwalić PiS, chociaż łamie konstytucję?

Ostatnio w polskiej debacie publicznej słychać mocne stwierdzenia, że w Polsce niemożliwa, ba, wyjątkowo niewskazana jest bezstronność wobec dwóch skłóconych obozów – nazwijmy je pisowskim i antypisowskim.

Wśród krytyków PiS często spotkać można twierdzenia, że nie wolno zachowywać pozycji neutralnej czy też symetrycznej. Skoro bowiem PiS łamie konstytucję, należy stosować metodę opozycji totalnej. Ostatnio przykłady takich wypowiedzi można było znaleźć choćby w „Newsweeku”.

Zastanówmy się dłużej nad tymi argumentami. Zakładają one, iż osoby, które starają się zachować krytycyzm wobec obu obozów, albo są oportunistami (wybierającymi miałką moralnie strategię w celu przetrwania), albo cynikami (niewiernymi fundującym demokrację zasadom). Czy rzeczywiście tak jest? Spróbujmy doprowadzić argumentację w duchu krytyki totalnej do logicznego końca. Jeśli stosujemy ją konsekwentnie, nie wolno np. chwalić 500+ (jak czyni to na przykład, skądinąd nie bez zastrzeżeń, część polskiej lewicy).

W najnowszej historii Europy istnieje klasyczna analogia tego rodzaju krytyki totalnej. Otóż w Republice Federalnej Niemiec zadawano pytanie, czy jej niesławną poprzedniczkę, III Rzeszę, wolno za cokolwiek chwalić. Zaś w szczególności – czy wolno chwalić jej system opiekuńczy – rząd Hitlera bowiem szczycił się, iż jest spadkobiercą pionierskiej polityki opiekuńczej Niemiec pod rządami Bismarcka.

Zasadniczy argument, wypowiadany przez (przeważających w dyskusji) przeciwników chwalenia nazistowskiego państwa opiekuńczego, brzmi następująco. Wedle klasycznej definicji Williama Temple’a państwo opiekuńcze to takie, które stawia sobie za cel „ochronę sprawiedliwości oraz promocję dobrobytu ludzkiego” [1]. Trudno uznać, że rzesza nazistowska zachowywała którąkolwiek z tych wartości w ich uniwersalnym znaczeniu. Było to, jak pisze Kiran Klaus Patel, rasowe państwo opiekuńcze, tzn. mogło chronić sprawiedliwość oraz promować dobrobyt co najwyżej w odniesieniu do tzw. rasy aryjskiej. Było to także państwo totalitarne, wojenne i mordercze [2]. Wszystkie jego działania były zatem skorumpowane dokonywanym w jego ramach moralnym złem – zatem jest niewłaściwe chwalenie czegokolwiek, co należało do jego polityki.

Jednak czy wolno przeprowadzić analogię między PiS a III Rzeszą? Jak wiadomo, polska debata publiczna obfituje w wyraziste sformułowania. Porównania PiS zarówno do brunatnego i czerwonego totalitaryzmu – podobnie zresztą jak porównania Jarosława Kaczyńskiego do Hitlera, Stalina, Putina i Erdoğana (warto zajrzeć do raportów przygotowywanych przez Obserwatorium Debaty Publicznej) – pojawiały się w ostatnich miesiącach tak często, że można mieć wątpliwości, czy zwracają jeszcze czyjąkolwiek uwagę.

Twierdzę, że podobne argumenty stanowią przykłady radykalizacji, które są na dłuższą metę szkodliwe zarówno dla dyskusji publicznej, jak i poziomu polskiej polityki, i że jest tak z dwóch powodów.

Po pierwsze, ponieważ jakkolwiek gęganie gęsi kapitolińskich jest pożyteczne, to używane w dyskusji publicznej argumenty powinny mieć właściwe proporcje. Nie należy porównywać państwa PiS do III Rzeszy (ani Jarosława Kaczyńskiego do Hitlera oraz innych moralnych monstrów), ponieważ zaciera to obraz rzeczywistości. Przeciętny Polak, karmiony porównaniami do III Rzeszy przynajmniej od 12 miesięcy (czyli od czasu sprzed wyborów parlamentarnych 2015!), słysząc kolejne takie zdanie, może już ze zniecierpliwieniem wyłączać odbiornik, ponieważ porównania te nie mają przełożenia na jego życie codzienne.

Po drugie, ponieważ wielu z owych przeciętnych Polaków korzysta dziś z efektów działania rządu PiS, czego być może najbardziej namacalnych przykładów jest 500+. Ale zadajmy jedno pytanie: czy naprawdę chcemy powiedzieć ludziom, którzy zgłosili się o to świadczenie, i dzięki niemu wkładają co miesiąc 500, 1000, 1500 złotych do skromnego budżetu domowego, że pieniądze te są zbrukane, złe, a oni nie są moralnie w porządku, przyjmując je?

Na koniec podkreślmy: to wszystko nie oznacza jeszcze, iż PiS nie można krytykować z innych pozycji. Szczególnie sprawa Trybunału Konstytucyjnego i diagnozowanej przez Adama Bodnara de facto zmiany polskiej konstytucji z 1997 r. domagają się wciąż pilnej uwagi. Ale gdy temperaturę konfliktu podnosi się do tego stopnia, że możliwe jest już tylko moralizowanie, prowadzi to, po pierwsze, do coraz gwałtowniejszych plemiennych, wzajemnych ataków – przy czym polaryzacja taka do pewnego stopnia opłaca się nie tylko jednej stronie, i tym trudniej z nią zerwać. Zaś po drugie – prowadzi to do wypychania umiarkowanie myślących obywateli z chęci uczestnictwa w polityce oraz zainteresowania nią.