Druga gruba kreska

W ubiegłym tygodniu trzech byłych polskich prezydentów – Lech Wałęsa, Aleksander Kwaśniewski i Bronisław Komorowski – podpisało wspólny list. Wyrazili w nim zaniepokojenie kierunkiem, w jakim podążają wydarzenia w Polsce. Warto zatrzymać się przez chwilę na sposobie, w jaki politycy ekipy Prawa i Sprawiedliwości komentowali niewygodny dla nich dokument. Skoncentrujmy się na jednym tylko sformułowaniu, powtarzającym się w różnych wypowiedziach, bo jest to sformułowanie mówiące wiele o naturze współczesnej polskiej polityki.

„Ci panowie, którzy podpisali się pod nim [pod listem – przyp. KW], uważają, że to oni są demokracją” – grzmiała premier Beata Szydło. „To jest opinia tych trzech panów i ja się z tą opinią nie zgadzam” – powiedział z kolei wicepremier Piotr Gliński.

Przy okazji przypomnijmy inną, wcześniejszą wypowiedź. „Jest rzeczą oczywistą, że za decyzję o usunięciu krzyża odpowiedzialny jest w stu procentach pan Komorowski” – mówił Jarosław Kaczyński w sierpniu 2010 r., już po wyborze rzeczonego polityka na prezydenta.

Formuła „ci panowie” należy raczej w języku polskim do arsenału erystyki. Używa się jej, gdy pragnie się wyrazić połączenie lekceważenia i moralnego oburzenia. Z kolei formuła językowa „pan + nazwisko” tylko pozornie ma charakter grzecznościowy. W języku angielskim brzmią dobrze i są powszechnie używane określenia „Mr. Obama” czy „Mr. Cameron”. Jednak ze względu na specyfikę języka polskiego analogiczne sformułowanie „Pan Nowak” zawiera element lekceważenia czy też ironii.

Grzeczne jest natomiast sformułowanie „Pan Jerzy Nowak”. A także formuły „Pan doktor”, „Pan profesor”, ewentualnie z dodaniem nazwiska, zaś w przypadku głów państwa – „Pani premier”, „Pan prezydent”, ewentualnie także z nazwiskiem: „Pani premier Szydło”, „Pan prezydent Duda” (lub choćby „prezydent Duda”).

Czy wymienione wyżej osoby – prezes, premier i, nomen omen, minister kultury – nie zdają sobie sprawy z tych podstawowych zasad dobrych manier? Jak najbardziej można założyć, że zdają sobie sprawę doskonale. Podobnie jak założyć można, że znają zasady protokołu dyplomatycznego.

Chodzi zatem o coś innego – o umyślne zmniejszenie rangi byłych prezydentów. Okazanie braku szacunku liderom poprzednich ekip ma tu funkcję wyjścia poza myślenie w kategoriach III Rzeczypospolitej. Chodzi o dyskredytację nie tylko osób, które firmowały budowę tego projektu politycznego, lecz również jego instytucjonalnego uosobienia, czyli budowanego przez ostatnie 27 lat państwa.

To nic innego jak rysowanie drugiej grubej kreski, tym razem oddzielającej to, co Kaczyński kiedyś nazywał postkomunizmem, a teraz „systemem Tuska”. Pierwszą „grubą kreskę” PiS krytykowało. Teraz rysuje drugą, mającą oddzielać od teraźniejszości państwo, które wedle Kaczyńskiego zostało zbudowane na moralnie złych fundamentach, na złym kompromisie przy Okrągłym Stole, na „kolesiostwie” (tu pobrzmiewa zresztą inne określenie, użyte przez posłankę Beatę Mazurek odnośnie do Sądu Najwyższego).

Ale uwaga: kto antyestablishmentową polityką wojuje, może też od niej zginąć. Prezydent Andrzej Duda kilka dni temu został wygwizdany na Stadionie Narodowym przez kibiców dwóch na co dzień wzajemnie nieznoszących się drużyn: Legii Warszawa i Lecha Poznań. Przyznajmy, że nie jest elegancko wygwizdać głowę państwa.

Trudno jednak zdyskredytować zachowanie kibiców i kibicek jako działanie „kolesi”. Załóżmy zatem raczej, że gwiżdżący uznali, iż prezydent Duda to konkretna osoba, a nie ucieleśnienie ich państwa, a zatem mogą sobie na to pozwolić. Nie jest wykluczone, że za kilka lat, w odwecie, kolejna ekipa rządząca będzie o urzędującym dziś prezydencie mówiła per „ten pan”. Ostatecznie najwięcej traci na tym nie ten konkretny polityk, ale właśnie państwo.

I tu docieramy do sedna. Umyślne retoryczne obniżanie rangi najwyższych polityków, wyrażanie się o nich bez szacunku, trafia ostatecznie w instytucje, które powinny być trwalsze niż kilkuletnia kadencja tego czy innego polityka.

Jako obywatele potrzebujemy wymiaru, który będzie znajdować się ponad nami jako jednostkami, ponad naszymi wadami i namiętnościami. A także ponad konkretnymi osobami, które dziś obsadzają instytucje państwowe. Inaczej dochodzi do korozji państwa i sfery publicznej. Polityka zamienia się w spór wyłącznie prywatny, wspólnota polityczna staje się śmiertelna.

Niestety, wiele wskazuje na to, że to właśnie jest zasadniczy mechanizm polityki uprawianej przez Jarosława Kaczyńskiego.